Antistatik, kelime anlamı "statik olmayan" anlamındaki bu kelime teknik anlamı ile sanayide, statik elektriğin oluşmasını azaltmak, kaldırmak veya önlemek için kullanılan malzemeleri tanımlamada kullanılır. Antistatik malzemeler Elektrik-Elektronik, Kimya, Patlayıcı sektörleri ve bu sektörlere bağlı alt sektörlerde sıklıkla ve yoğun bir şekilde kullanılmaktadır.
Hepimiz plastik bir tarağın, saçımıza veya yün bir kazağa sürttükten sonra balon veya kağıt parçaları üzerindeki etkisini biliriz. İki malzemenin yüzeyleri birbirleri ile sürtündüğünde, birleşip ayrıştığında ve bu iki malzemeden en az birisinin yüksek elektriksel dirence sahip (yalıtkan) olduğu durumlarda statik elektrik oluşur. Statik elektrik, elektrik yüklerinin bir malzemenin yüzeyinde kaldığı durumdur. Oluşacak Statik Elektrik miktarı iki malzemeye bağlıdır. Ancak burada önemli bir bilgi olarak "Yalıtkan" ibaresi dikkatimizi çekmelidir. Etrafımızdaki tüm yalıtkanları potansiyel bir statik elektrik kaynağı olarak değerlendirmemiz yanlış olmayacaktır.
Sanayide Statik elektrik kaynaklarının başında en çok karşılaşılan malzemeler petrol ürünü plastiklerdir. Depolama, sevk, paketleme ambalaj, ofis kırtasiye, el aletleri, üretim sürecinin bir parçası yarı mamul olarak endüstriyel alanlarda karşımıza çıkarlar. Elektrik yüklü malzemeler statik yük kaynaklı risklerin yanı sıra, çoğu durumda istenmeyen kir, toz, saç ve diğer kalıntıları çeker. Antistatik katkı maddeleri, plastik malzemeler üzerinde statik elektrik oluşumunu en aza indiren kimyasallardır. Antistatik katkı maddeleri ürünlerin yüzeyine uygulanabilir veya plastiklerin imalat aşamasında içeriğine dahil edilebilir. Antistatik özellik kazandırılan plastikler yukarıda sıraladığımız ürün gruplarında kullanım uygulamasına bağlı olarak estetik nedenlerin yanı sıra elektrik güvenlik, kalite ve performans nedenleriyle kullanılır.
EN 61340-5-1 Genel ESD şartları standardında antistatik malzemelerin noktadan noktaya yüzey dirençleri 100 KOhm ≤ R ≤1 GOhm olarak tanımlıdır ve bu aralıkta malzemeler "Static Dissipative" statik yük dağıtıcı olarak değerlendirilmektedir.
Kişisel koruyucu kıyafet veya teknik tekstil ürünleri olarak sıklıkla karşılaşılan antistatik önlük, antistatik t-shirt, antistatik pantolon, antistatik polar, antistatik sweater v.b. statik yük olşumunu azaltıcı teknik kumaşlardan üretilmektedir. Kumaşın imalatı sırasında içerisine iletken fiber dokunarak antistatik kumaş elde edilmektedir. Antistatik kıyafetler Faraday Kafesi prensibine dayalı olarak çalışanların vücutlarında statik elektrik depolamalarını önleyici bir çözüm olarak uygulanmaktadır.
Uluslararası EN 61340-5-1 ve ANSI 20.20 ESD standartları uygunluğuna sahip yukarıda tanımladığımız antistatik ürünleri standard (yalıtkan) ürünlerden nasıl ayırt edebiliriz? İlgili standartlar burada referansımız ve klavuzumuz olarak bir takım test ve kontrol prosedürlerini tanımlamışlardır. En basit hali ile özetlersek; antistatik malzemeler yalıtkanlardan farklı olarak düşük elektriksel dirence sahip ürünlerdir. Dolayısı ile malzemenin yüzey direncinin ölçülmesi ve bu yüzey direncinin standartların belirlemiş olduğu aralıklarda olup olmadığı kontrol edilmelidir. Bunun için kullanılması gereken test ölçü aletleri "Surface Resistance Meter" Yüzey Direnç Ölçer olarak yine ESD standartlarının belirlemiş olduğu ölçü aletleridir.
Buraya kadar antistatik nedir? antistatik ürün nasıl olmalıdır? sorularının cevaplarını özetlemiş olduk. Umarım bilmeyenler için aydınlatıcı bilgisi olanlar için de pekiştirici olmuştur.
Yazımızda geçen iki terim "Antistatik" ve "ESD" sıklıkla bir diğer kafa karışıklığına neden olmaktadır. "Antistatik ve ESD arasındaki fark nedir?" Bu sorunun cevabını bir diğer blog yazımızda paylaşacağım.
Cihan Ceylan
Satış ve Pazarlama Direktörü / Fizik Mühendisi
